Als er geen echt bewijs is dat God bestaat,waarom gaat er dan zoveel geld naartoe ?

Antwoord

Beste Marie,

Dat is een delicate en moeilijke vraag. Zelf ben ik professioneel helemaal niet met religie bezig - ik doceer taalpsychologie aan de universiteit - maar het is een boeiende vraag. Op drie punten heb je zeker gelijk: 1) er bestaat geen juist antwoord op je vraag omdat het een vraag is naar een mening en meningen tussen mensen verschillen en 2) er zijn inderdaad al veel mensen gestorven omwille van religieuze idealen en 3) niemand kan het bestaan van God bewijzen.

Waarom gaat er dan zoveel geld naartoe? Ik weet niet of de Kerk veel geld 'krijgt'. Wel heeft (tenminste de katholieke) Kerk een groot patrimonium opgebouwd, d.w.z. ze heeft in de loop van de eeuwen heel veel rijkdom verzameld, o.a. door oorlogen. Maar dat is geen antwoord op je vraag. Ik denk dat je eigenlijk redeneert: "Er bestaat geen God (dat zeg je expliciet) en toch is de Kerk zo rijk. Is dat geen contradictie?".

Ik wil mijn antwoord in drie delen opbouwen. Uit dat antwoord zal blijken dat de zaak eigenlijk niet zo simpel is als jij het voorstelt.

Ten eerste is je uitgangspunt onjuist. Niemand weet of er een God bestaat. Zelf ben ik ook ongelovig (zonder daar een bewijs voor te hebben) maar het is even onjuist te beweren "Er bestaat geen God" als te beweren "Er bestaat een God". Er is immers geen enkele manier om de ene of de andere stelling te bewijzen. Daarom is elke discussie over het bestaan van God (per definitie) niet wetenschappelijk, al kunnen theologen uiteraard erg verstandige dingen zeggen (er zijn theologen die ongelovig zijn, trouwens). Immers, wetenschap houdt zich enkel bezig met thema's die in principe (nu of over 1000 jaar) kunnen worden weerlegd, d.w.z. zich blootstellen aan het principe van de falsifieerbaarheid (een moeilijke term, bedacht door de beroemde filosoof Karl Popper, die gewoon betekent dat een uitspraak maar wetenschappelijk is als ze de mogelijkheid openlaat om, bv. via experimenten, tegenargumenten te verzamelen, zodat de theorie altijd verfijnd kan worden of vervangen door een andere). Nu, de definitie van God zelf (althans in westerse tradities) is dat Hij per definitie alle kenmerken van oneindigheid heeft, zowel op het vlak van tijd (eeuwig), plaats (overal), liefde (eindeloos), enz. Dergelijke begrippen zijn wetenschappelijk ontoetsbaar. Geen enkele wetenschapper zou God daarom toelaten in een wetenschappelijke theorie, waar immers enkel toetsbare begrippen thuishoren. Let wel: dit betekent niet dat men het bestaan van God a priori kan verwerpen. Het bekent dat men Zijn bestaan noch kan bewijzen noch kan tegenspreken. Maar ook liefde voor een partner of je kinderen is niet echt bewijsbaar of meetbaar volgens de normen die een wetenschapper hanteert. Hetzelfde geldt voor elke overtuiging (bv. politiek, ideologisch, enz). Je kan dus niet zeggen: "God bestaat is waar" of "God bestaat is onwaar", terwijl je wel kan zeggen "Elk object wordt door de aarde aangetrokken is waar". Het enige wat je kan zeggen is "God bestaat, geloof ik" of "God bestaat, geloof ik niet". Dat is meteen ook de kern van de zaak: God is geen kwestie van wetenschap of logische discussie, het is een kwestie van een overtuiging of een geloof, de term die trouwens ook gebruikt wordt om over God te spreken. De wetenschap heeft zijn grenzen en sommige kwesties in het leven (ook heel belangrijke) vallen daar per definitie buiten. God is daar één van.

Ten tweede, ik zou nog verder gaan dan jij. Jij beweert: "God bestaat niet". Ik zou zeggen: "Daar heb je geen bewijs voor maar het is wel denkbaar dat God puur een begrip is dat mensen met hun taal hebben gecreëerd, zoals we een term hebben voor Sneeuwwitje". Terwijl sprookjesfiguren echter ontstaan uit onze menselijke drang naar fantasie zou God kunnen ontstaan uit een diepe psychologische angst: omdat we weten dat we moeten sterven en onze geliefden ooit zullen verliezen, hopen we dat er na onze dood iemand voor ons zal zorgen en opnieuw verenigen, zoals wij bv. nu voor onze kinderen of onze vrienden zorgen. Zoals ik al zei, valt het immers op dat God (in de katholieke religie althans) op alle punten het tegengestelde is van wat we in ons eigen bestaan kennen: Hij is niet gebonden aan tijd (eeuwig), ruimte (overal) en overstijgt alle tekorten die we zelf hebben (eindeloos goed). In die zin zijn de kenmerken van God systematisch (in taal vatbare) tegenstelligen van de kenmerken van elk levend wezen dat we kennen. God, m.a.w., kan een louter talige constructie zijn, gemaakt door alle kenmerken van levende wezens tegen te spreken. Ik kan dat niet bewijzen. Niemand zal dat ooit kunnen bewijzen omdat we 1) gevangen zitten in onze eigen taal, waarmee we naar willekeur woorden maken, 2) gevangen zitten in ons heelal en 3) God nooit kunnen waarnemen omdat Hij, door onze talige definitie van Hem, buiten het heelal valt. Omdat God niet waarneembaar is (niet enkel nu, nooit) is Hij dus in principe onkenbaar. Einde discussie. Ook daarom zal geen enkele wetenschapper het bestaan van God onderzoeken (mogelijk wel onderzoeken waarom zoveel mensen in God geloven), al zal zij/hij er wel een eigen, niet-bewijsbare opvatting op nahouden.

Ten derde, het is niet omdat er geen bewijzen zijn voor het bestaan van God dat er geen geld naar religie mag gaan, al kan ik begrijpen dat je je ergert aan de rijkdom van bv. het Vaticaan. Laat me echter een vergelijking maken met een domein dat ik beter ken: wetenschappelijk onderzoek. Veel vragen in wetenschappelijk onderzoek lijken op het eerste gezicht onzinnig en voor velen zeker niet de moeite waard om door gefinancierd te worden via wetenschappelijk onderzoek. Bijvoorbeeld: Hoe komt het dat mensen zo snel woorden kunnen herkennen tijdens het spreken of het lezen? Hoe komt het dat de kleur wit niet bestaat en eigenlijk een mengsel is van alle andere kleuren, zoals Newton aantoonde? Hoe komt het dat als je twee hemellichamen 3 keer zover van elkaar zou plaatsen hun onderlinge aantrekkingskracht niet 3 maar 9 keer kleiner zou worden? Hoe komt het dat iemand die (heel) snel beweegt zowel andere afstanden als tijden zou meten dan iemand die stil staat (Einsteins relativiteitstheorie), zodat tijd en ruimte niet absoluut zijn, d.w.z. overal dezelfde, maar relatief? Dat zijn allemaal vragen waar de meeste mensen niet van wakker liggen.

Bovendien gaan veel wetenschappelijke vragen over kwesties die op het eerste gezicht vanzelfsprekend zijn, bv. Waarom valt alles? Nochtans, vanzelfsprekende kwesties zijn vaak fout, zoals het volgende voorbeeld aantoont. De zon maakt een draaibeweging aan de hemel, van oost naar west. Dat kunnen we allemaal op elke zonnige dag objectief waarnemen. Conclusie: de zon draait rond, de aarde staat stil (we voelen de aarde niet bewegen). De theorie dat de zon rondjes rond de aarde draait, ligt voor het grijpen en ik kan me niet voorstellen dat vrijwel iedereen die conclusie zou trekken als we het op school niet anders geleerd hadden. Toch is ze fout en hebben nauwkeurige wetenschappelijke observaties het mogelijk gemaakt om aan te tonen dat het de aarde is die ronddraait (Copernicus, Galilei). De hele geschiedenis van de wetenschap komt eigenlijk hierop neer: wat vanzelfsprekend lijkt, is het niet als je het nader onderzoekt. Dat is trouwens ook het mooie van wetenschap.

Toch zouden veel mensen geen geld investeren in vragen als: Draait de zon rond de aarde of omgekeerd? (en alle vorige vragen). Nochtans bewijst de geschiedenis dat vele antwoorden op dergelijke vragen tot revolutionaire inzichten hebben geleid in de wetenschap, die (vaak) op hun beurt tot ontzettende mogelijkheden op het vlak van praktische toepassingen hebben geleid. Bv. een kind dat slecht is in het herkennen van spraakklanken in de kleuterschool, is een risicogeval om op de lagere school dyslexie te ontwikkelen. Zonder de inzichten van Newton, Einstein en anderen, hadden we nooit een raket de ruimte kunnen insturen of andere aspecten van het heelal kunnen begrijpen. Ook de theorie van Darwin heeft het mogelijk gemaakt om de wereld anders te zien dan voorheen (wat trouwens in je verhaal past, want zijn theorie staat haaks op die van het zgn. Intelligent Design - God heeft het heelal bedacht en gemaakt - dat in vele Amerikaanse scholen als alternatief op het Darwinisme wordt onderwezen en waar wetenschappers fel tegen reageren - al spreekt Darwins theorie het bestaan van een God niet tegen, enkel die van een God die alles kant en klaar op de aarde heeft geplaatst en waar geen ruimte wordt gelaten voor evolutie van de ene soort naar de andere).

Slotsom:
- de discussie of God bestaat of niet is een zinloze discussie waar niemand een antwoord op kan geven, zeker geen wetenschappelijk standpunt. Het is een kwestie van geloof of niet en over geloof kan je geen zinnige discussie voeren (dat verklaart het irrationele gedrag van mensen die geloof vanuit een extremistisch standpunt benaderen).
- God kan een creatie van onze eigen geest zijn, zodat de hele discussie eigenlijk een discussie over een woord in de taal is.
- Geld investeren in de vraag of God bestaat is zinloos, maar dat zal niemand doen. Theologisch onderzoek (de juiste interpretatie van evangelische teksten, die immers niet letterlijk bedoeld zijn, de historische context rond de figuur Jezus, enz.) is wel zinvol. Zelfs al zien sommigen er misschien het nut niet van in of denken ze dat veel van die dingen vanzelfsprekend zijn.

De lengte van mijn antwoord laat zien dat je uren over dit thema kan discussiëren en mogelijk nog steeds van mening kan verschillen of het gevoel kan hebben naast elkaar te praten. Ook dat onderstreept mijn stelling dat elk gesprek over het bestaan van God geen wetenschappelijke discussie is. Wie beweert dat dit wel het geval is, weet ofwel niet wat wetenschap is ofwel niet wat met de term God bedoeld wordt.

Hopelijk heb je hier iets aan.

Dominiek Sandra
Hoogleraar