Hoe kon men vroeger met zeilschepen manoeuvreren in de haven (aanleggen, vertrekken)?

Luc, 35 jaar
9 december 2008

In vraag 1783 wordt uitgelegd hoe een zeilschip tegen de wind in kan varen.
Tegenwoordig worden grote zeilschepen van een hulpmotor voorzien en worden ze eventueel met sleepboten begeleid. Hoe konden grote zeilschepen vroeger zonder motor en sleepboten aanmeren en van hun ligplaats wegvaren?

Antwoord

De eerste sleepboten waren geroeide sloepen. De grote zeilschepen hadden daarvoor voldoende bemanning aan boord. Bij moeilijke passages en windstilten werden de sloepen gestreken en ingespannen. Roeisleepboten werden ook bij oorlogsvoering op zee gebruikt om de zeilschepen bij windstilten in een goede geveschtspositie te manoeuvreren.

Toen de zeilschepen niet meer dergelijke grote bemanningen tot hun beschikking hadden, werd het roeisleepwerk overgenomen door bedrijfjes of diensten. Men gebruikt hiervoor een jol (met 4 man aan de riemen), een sloep (met 12 riemen), een travailler (met 14 man of een barkas (met 16 man). Vanuit de geroeide barkas zouden later de stoombarkassen en de motorbarkassen ontstaan.

Het slepen van de zeilschepen werd "boegseren" genoemd, een term die waarschijnlijk uit het Portugees afkomstig is (waar het slepen met "puxor" wordt aangeduid. ook het Franse "pousser", zelf afgeleid van het Latijnse "pusare", kan de oorsprong zijn van deze benaming.

Op sommige trajecten, zoals bijvoorbeeld voor het varen op de Zuiderzee (de benaming van de binnenzee waaruit, na de bouw van de afsluitdij, het IJselmeer werd gevormd) werden zeilsleepboten ingezet. In Zeeuwse wateren en de Schelde werden ook wel Hoogaars, een type van vrachtschepen, ingezet als sleepboot. Zie ook: http://nl.wikipedia.org/wiki/Hoogaars

Soms werden zwaar beladen en diepe zeilschepen in zogenaamde scheepskamelen omhoog gebracht en zo over ondiepten of droogtes gesleept (bv. de droogte 'het Pampus' voor Amsterdam). Deze in de 17de eeuw ontworpen varende dokken zouden tot halfweg de 19de eeuw in de vaart blijven. Deze werd later vervangen door een kettingsleepdienst. Hierbij werden twee kleinere (zeil)schepen met kettingen aan weerszijden van een koopvaardijschip vastgemaakt, waarna het ballastwater uit hun ruimen werd gepompt. Het koopvaardijschip werd daardoor tussen hen in omhoog getild (gelicht), waarna het - als de wind gunstig was - naar Amsterdam kon worden gezeild.
Zie ook: http://nl.wikipedia.org/wiki/Scheepskameel

Een belangrijke doorbraak in de sleepboten was de introductie van de stoommachine. In eerste instantie werden de stoomsleepboten ingezet voor het binnenslepen van zeilschepen. Dit was een vanuit Engeland overgewaaide activiteit. Oorspronkelijk werden deze stoomschepen aangedreven door twee raderen aan de zijkanten van het schip, maat later vervangen door een schroef.

Bron: Sven O. Aarts (2008). Slepen en Sleepboten. Uitgeversmaatschappij Walburg pers, Zutphen. ISBN 978.90.5730.505.4

Reacties op dit antwoord

Er zijn nog geen reacties op deze vraag.

Enkel de vraagsteller en de wetenschapper kunnen reageren op een antwoord.

Zoek andere vragen

© 2008-2024
Ik heb een vraag wordt gecoördineerd door Eos wetenschap. Voor vragen kun je terecht bij liam.verbinnen@eos.be