Is de Dode Zee eerder ontstaan dan de Kaspische Zee en het Aralmeer?

Antwoord

Beste Len,

Je oppert een slimme gedachtegang om de ouderdom van een zee te bepalen. Rond 1900 dachten wetenschappers inderdaad op deze manier de ouderdom van de oceanen – en daarmee de ouderdom van de aarde – te kunnen bepalen. De basisgedachte is dat zeewater eigenlijk geconcentreerd rivierwater is. Dat komt omdat zeewater verdampt maar zeezout niet. Het water verlies wordt gecompenseerd door instromend rivierwater, dat door de verwering van gesteenten een kleine hoeveelheid opgeloste zouten bevat. Zo zouden de oceanen langzaam maar zeker steeds zouter zijn geworden en nu een leeftijd van ongeveer 100 miljoen jaar bereikt hebben. Dat lijkt veel, maar het is een zware onderschatting, weten we nu. De aarde is namelijk al zo’n 4,5 miljard jaar oud, de oceanen zijn iets jonger.

Waar zit de denkfout? Er werd in de calculatie geen rekening mee gehouden dat er in de loop van tijd ook enorme hoeveelheden zout aan de zee werden onttrokken. Bij zeer hoge zout concentraties zullen zouten in de zee uitkristalliseren en zogenaamde evaporiet afzettingen vormen. Dit gebeurt met name in ondiepe zeeën in gebieden met een droog en heet klimaat, zoals bij de huidige Dode Zee. Zulke evaporieten zijn bijvoorbeeld in NW Europa vooral goed gekend uit de geologische tijdvakken van het Perm en het Trias (tussen de 300 en 200 miljoen jaar geleden). Ze werden ook gevormd toen de gehele Middellandse Zee opdroogde aan het einde van het Mioceen, zo’n 5 miljoen jaar geleden.

Om terug te komen op de ouderdom van de genoemde zeeën: Deze zeeën hebben allemaal een complexe en lange geologische geschiedenis achter de rug. De Dode Zee werd minimaal 15 miljoen jaar geleden gevormd ten gevolge van verschuivingen langs de Dode Zee breuk, een grote breuklijn in de aardkorst tussen het Arabisch schiereiland en Azië. De Kaspische Zee is slechts een restant van een enorme zee die grote delen van Europa en Azië bedekte (de Peri-Tethys Zee; zie afbeelding en link). Door de noordwaartse bewegingen van Afrika en India zijn de gebergten van de Pyreneeën tot aan de Himalaya ontstaan en is o.a. de Kaspische Zee afgesloten geraakt. De Aral Zee zou een soortgelijke geschiedenis achter de rug hebben, maar daarover lopen de ideeën nog wat uiteen.