Waar komt de t vandaan vooraan in het woord "tachtig"?

Antwoord

Beste Barthold,

die t vooraan tachtig is inderdaad wat eigenaardig. De vermoedelijke verklaring is dat de t net als het achtervoegsel tig een restant is van een oude vorm met de betekenis 'tien' of 'tiental'. Dergelijke voor- en achtervoegsels hebben de neiging geleidelijkaan weg te eroderen, en wanneer ze helemaal of bijna helemaal onherkenbaar zijn geworden gaan taalgebruikers op zoek naar een vervanger. In dit geval kunnen we ons het volgende scenario indenken: aanvankelijk had (de voorloper van) het Nederlands voor de betekenis '80' een woord dat bestond uit een element dat 'tiental' betekende gevolgd door een element acht. Het eerste element raakte echter gereduceerd en werd daarom versterkt door een ander element dat eveneens 'tiental' betekende, deze keer achteraan het woord.

De dialectsituatie die je schetst past goed in dit plaatje. In het Standaardnederlands is het t-voorvoegsel helemaal verdwenen behalve in tachtig, maar in je dialect zie je nog restanten in tveertig, tvijftig, tzestig, tzeventig en tnegentig. Dit toont ten eerste aan dat de t inderdaad kenmerkend is voor de tientallen: niemand zegt tvijf, thonderd of tzevenduizend; en ten tweede zien we in de vergelijking tussen het dialect en het Standaardnederlands ook hoe de reductie in zijn werk is gegaan. Een element kan het snelst gereduceerd worden in een context waar het het minst opvalt: voor een klinker valt de t meer op dan voor een consonant - bijgevolg behoudt zelfs het (in dit geval) progressievere Standaardnederlands de t in tachtig; maar voor een aan t gelijksoortige klank als de d  in dertig is er dan weer zelfs in het (in dit geval) conservatievere dialect geen t te horen. Een gelijkaardige redenering verklaart waarom je in het dialect wel tnegentig zegt maar vermoedelijk niet vier-en-tnegentig: een consonant valt meer op aan het begin van een woord dan halverwege, en wordt dus ook minder snel gereduceerd aan het woordbegin dan in het midden.