De mens heeft een hoge voortplantingsratio. Onze soort is daardoor tot 12 maal vruchtbaar per jaar terwijl de naaste familieleden, de mensapen, maar 1 tot 2 keer per jaar bronstig zijn. Is die aanpassing van onze soort een vorm van evolutionaire overlevingsstrategie of zijn er andere verklaringen?
In vergelijking met andere mensapen en diersoorten wordt de mens gekenmerkt door een zeer lange afhankelijkheid van kinderen voor ouderzorg. Tot minstens 10-jarige leeftijd vergen kinderen veel zorg. De eerste drie jaar zijn ze bijna hulpeloos. Dit heeft te maken met de langere ontwikkelingstijd van onze hersenen. De moeder kan deze zorg moeilijk alleen aan in natuurlijke omstandigheden. Daarom is/was vaderzorg belangrijk in onze soort om de voortplanting efficiënt te maken. Wanneer een vrouw slechts korte tijd ontvankelijk zou zijn voor seks, zou de kans groot zijn dat de man zijn aandacht ging richten op andere vrouwen. Bovendien is het voor een man moeilijk om te weten of de kinderen van een vrouw ook wel degelijk van hem zijn. En waarom zou hij veel moeite steken in de zorg voor iemand anders’ kinderen? In de natuur draait alles om het bevorderen van de reproductie van de eigen genen. Dit alles stimuleerde de evolutie van stabiele paarvorming en monogamie bij de mens. Bijna voortdurende ontvankelijkheid van de vrouw voor seks maakt daar deel van uit: seks als bindmiddel. Daarnaast zijn er een aantal anatomische aanpassingen zoals verlies van penisbeen en penisstekels in onze soort die hier ook mee te maken hebben (seks moet leuk zijn voor beide partners).
Dit is althans de belangrijkste theorie achter uw vraag.
Mijn bemerkingen. 1. De lange zorgsituatie van het nageslacht: is dit geen gevolg van de culturele ontwikkeling van de mens, van de verdere ontwikkeling van het brein? Bij mensapen is die veel korter! 2. Seks als bindmiddel tot monogamie? Bij de bonobo, onze dichtste verwant, is er veel meer seksuele activiteit dan bij de mens in het dagelijks handelen. Het dient het om nog meer dan louter voortplanting en binding van paren. Ze kennen ook geen monogamie zoals wij. 3. 80% van de mensen in de wereld zijn polygaam, monogamie is in de minderheid. De hedendaagse theorie is duidelijk niet perfect, of wel?
1. De ontwikkeling van ons brein kan deels gekwantificeerd worden door haar omvang. Gemiddeld 1250 g bij een volwassene en 410 g bij een chimpansee. De toename van ons hersenvolume is geen gevolg van culturele ontwikkeling, maar een evolutie met sterke selectiedruk bij onze voorouders tijdens de laatste twee miljoen jaar (af te lezen uit schedelvolumes van fossiele homininen), die juist culturele ontwikkeling later mogelijk maakte. Die evolutie van grotere hersenen had wel een probleem tot gevolg: het grotere hoofd kon niet meer door het geboortekanaal van de moeder (veel breder bekken ontwikkelen was ook geen optie bij de tweebenige gang van de mens). Ten minste als onze babies zouden geboren worden op eenzelfde maturiteitsstadium als andere mensapen. De oplossing bestond erin geboren te worden in een vroeger stadium van foetale ontwikkeling, waarbij de hersenen nog lang niet volgroeid zijn. Gevolg: het kind is hulpeloos en heeft een veel langere en intensere afhankelijkheid van zijn ouder(s) dan het geval is bij andere mensapen. Paternale ouderzorg en monogamie zouden dus daarvoor noodzakelijk geweest zijn. 2. Bonobo’s hebben inderdaad een andere strategie gevolgd, zoals wel vaker het geval is in de evolutie: er worden zeer veel verschillende strategieën ontwikkeld. Ze hebben trouwens ook een ander voedingspatroon (voornamelijk plantaardig). Voor de groei van onze hersenen hebben wij, onze kinderen vooral, relatief meer eiwitten nodig in de voeding. Onze verre voorouders gingen op jacht om meer eiwitrijk dierlijk voedsel te kunnen consumeren. Moeders met kleine kinderen konden wellicht niet mee op jacht en waren afhankelijk van wat men met hen wilde delen. Een vaste partner/vader is dan ook belangrijk. 3. Ik weet niet waar u dat haalt dat 80% van de mensen polygaam zouden zijn. Het cijfer dat ik terugvind is 2%. Een kleine minderheid dus. Genetisch onderzoek heeft ook uitgewezen dat onze soort hoofdzakelijk monogaam is geweest, en dat pas na de overgang van jager-verzamelaar naar landbouwer-herder polygamie is opgekomen in sommige populaties. Ik denk dat de theorie wel degelijk sterk staat hoor.
Ik vind dit alles weinig overtuigend. Dat grootte van de hersenen niet de intelligentiegraad bepaalt is al bewezen. Anders zouden de olifanten nu boven ons qua verstand staan. Van Bonobo's dacht men dat ze voornamelijk plantaardig voedsel tot zich namen, maar ondertussen heb ik in een nieuwe documentaire gezien dat ze ook dierlijk eiwit niet versmaden en ervoor op jacht gaan zoals chimpansees. Dat polygamie meer verbreidt is dan monogamie leidt ik af uit de samenlevingswijzen van natuurvolkeren, en wereldgodsdiensten die polygamie tolereren bv. hindoes, moslims, ...etc.. dit is toch meer dan 2% meen ik. Alleen het christendom predikt een monogame samenleving. Tenslotte heeft heel recent archeologisch onderzoek ook aangetoond dat zelfs bij de neanderthaler de vrouwen mee op jacht gingen om de kans op succes te verhogen en zo ook hun overleving.
Het is heel goed om kritisch te zijn, dat is de basis van wetenschap. De voorgestelde hypothese zou best wat aangepast kunnen worden, daar ben ik het met u eens. Een interessant artikel over de monogamie bij de mens is het volgende: “Human monogamy has deep roots” door Blake Edgar, in Scientific American (1 Maart 2016). Ik wil wel nog wat cijfers verduidelijken: 1) Polygamie - 2% van de wereldbevolking is polygaam volgens Pew Research Center, een van de weinige onderzoeksinstellingen die hierover onderzoek heeft gedaan en die bekend is voor zijn demografische studies - ook genetische studies suggereren dat onze voorouders, alleszins voordat ze overgingen op landbouw en veeteelt, hoofdzakelijk monogaam waren – dat blijkt uit genetische variatie en relatieve bijdrage van mannelijk DNA (Y-chromosoom) en vrouwelijk DNA (mitochondriaal DNA) in fossiele beenderen van Homo sapiens. Als onze voorouders polygaam waren, zou er veel variatie zijn in vrouwelijk DNA maar weinig in mannelijk DNA (polygynie), maar dat is niet het geval. 2) Hersenvolume: - een olifant heeft grotere hersenen omdat zijn lichaam ook veel groter is en de grotere spier- en andere celmassa meer hersencellen (in het cerebellum) vergt om de motoriek te coördineren, maar bij de mens zijn het vooral de voorste (of bovenste) hersenen – de hersenschors (neocortex) - die groter zijn. En dat deel zorgt voor de de hogere cognitieve functies van onze soort. - ons hersenvolume is bijna driemaal dat van een chimpansee. 3) Vlees: bonobo’s eten af en toe dierlijk voedsel maar de bijdrage daarvan aan hun totale dieet is veel lager (<5%) dan bij de moderne mens, jagers-verzamelaars volkeren en onze verre voorouders (op basis van studies van fossielen). Hierover bestaan er heel wat studies en cijfers (ik vernoem er maar één: PMCID: PMC10105836 PMID: 37073319). 4) Wat de rol van vrouwen in de jacht betreft, zijn er inderdaad nieuwe studies die uitwijzen dat vrouwen ook gingen jagen, zelfs op groot wild. Daar hebt u zeker een punt. Mogelijk werd de “arbeid” (jagen, verzamelen, kinderen dragen en verzorgen…) verdeeld over beide partners?
Ik vond enkele interessante artikels die voor mij aansluiten bij wat hier is gesteld. https://www.eoswetenschap.eu/geschiedenis/monogaam-worden-was-evolutionaire-topzet https://www.eoswetenschap.eu/psyche-brein/zijn-wij-wel-gemaakt-om-monogaam-te-zijn Toch blijft de vraag voor mij of monogamie nu biologisch of cultureel is bepaald nog wel open. Het zal waarschijnlijk een mix van de twee zijn. Of we het ooit 100% zeker gaan weten blijft een open vraag. Mijn vraag is voldoende beantwoordt .
Ik vond enkele interessante artikels die voor mij aansluiten bij wat hier is gesteld. https://www.eoswetenschap.eu/geschiedenis/monogaam-worden-was-evolutionaire-topzet https://www.eoswetenschap.eu/psyche-brein/zijn-wij-wel-gemaakt-om-monogaam-te-zijn Toch blijft de vraag voor mij of monogamie nu biologisch of cultureel is bepaald nog wel open. Het zal waarschijnlijk een mix van de twee zijn. Of we het ooit 100% zeker gaan weten blijft een open vraag. Mijn vraag is voldoende beantwoordt .
Enkel de vraagsteller en de wetenschapper kunnen reageren op een antwoord.
© 2008-2025
Ik heb een vraag wordt gecoördineerd door Eos wetenschap. Voor vragen over het platform kan je terecht bij liam.verbinnen@eos.be
