Klopt het verhaal over de gekke Nederlandse familienamen?

Antwoord

Beste Jonathan,

Dat sommige Nederlanders hun achternaam verzonnen hebben toen ze van Napoleon in 1811 de oproep kregen om hun achternaam bij de burgerlijke stand te laten registeren, is een verhaal dat vaak verteld wordt, maar er klopt niets van. 

Ook achternamen die er gek uitzien omdat we er woordelementen in menen te herkennen die tot de taboesfeer kunnen behoren (poep, kut, broek, naakt …), zijn achternamen die al bestonden voordat Napoleon de burgers opriep om hun naam te gaan registreren. En vaak betekenen die woordelementen niet wat we erin menen te zien. Zo is broek geen kledingstuk, maar een ‘drassig land’. En kloot is geen lichaamsdeel, maar een klomp, kluit of speelbal. Kloots, Cloet, Cloedt ... was een bijnaam voor een lummel, knul, sukkel, sul.

Overigens zijn er ook in Vlaanderen achternamen die er gek uitzien, maar helemaal niet de betekenis hebben die ze eventueel suggereren. Ik denk aan De Neuker en Van Lul. Zouden er mensen zijn die suggereren dat ook die namen gekozen zijn om Napoleon bij de neus te nemen toen we in de zuidelijke Nederlanden vijftien jaar eerder dan in de noordelijke Nederlanden de oproep kregen om onze naam bij de burgerlijke stand te laten registreren? Nee toch. Dat idee leeft alleen maar als we denken aan gek klinkende namen uit Nederland. 

Er is wel één belangrijk verschil tussen de manier waarop in het Noorden de namen geregistreerd werden en de manier waarop dat in het Zuiden gebeurde. In het Zuiden bestond er op het moment van de registratie nog geen door de overheid vastgelegde spelling (van het Nederlands), waardoor allerlei vandaag ouderwets ogende lettercombinaties voorkomen in de achternamen die we nu nog altijd zo schrijven: De Clercq, Declercq, Deklerck, Declerck … / Zwertvaegher, Zwertvagher, Swertvaegher, Swertvagher, Swertvaeger … In Nederland heb je dat veel minder. De namen ogen moderner. De spelling is hedendaagser. Dat komt doordat er in 1811 al een officiële spelling voor het Nederlands bestond. En dus hebben Nederlandse ambtenaren die de achternamen in de registers van de burgerlijke stand opgeschreven hebben, in veel gevallen een modernere spelwijze gehanteerd, dan hun collega’s in de zuidelijke Nederlanden vijftien jaar eerder. 

Verder hebben ze die Nederlandse achternamen ook volgens een vast systeem gehanteerd dat bepaalde wanneer hoofdletters geschreven moesten worden (bv. Jan van de Velde – de heer Van de Velde) en wanneer namen in verschillende delen geschreven moesten worden (bv. altijd Jan van de Velde, nooit Jan Vandevelde of Jan Vande Velde). Bij de plaatsnamen is het overigens omgekeerd. Nederlandse plaatsnamen zijn nooit aan de tijd en de spellingregels aangepast, waardoor je nu Cadzand, Zutphen, Yerseke, Oudenbosch, Roosendaal … hebt. In Vlaanderen is de spelling van de plaatsnamen gemoderniseerd en aan de moderne spelling van het Nederlands aangepast, zodat Dixmude nu Diksmuide is en Schaerbeek nu Schaarbeek is. De Franstaligen hebben niet willen meedoen en gebruiken nu nog steeds de oude Nederlandse spelling (Dixmude en Schaerbeek, Laeken, Auderghem in het Brussels Gewest). Wat die plaatsnamen in Brussel betreft: Franstaligen gebruiken de oude Nederlandse spelling en doen alsof dat de Franstalige vormen zijn. Het is een truc om de Franstaligheid van de gemeenten te verantwoorden. Zoiets. (Bruxelles, Ixelles en Forest zijn natuurlijk wel echte Franse vormen.)

Hartelijke groet,

Peter Debrabandere