Was het Hertogdom Brabant - het huidige Antwerpen en Noord-, Vlaams- en Waals-Brabant) Nederlandstalig?

Antwoord

Beste Jonathan,

De naam Brabant is afkomstig van een Frankische gouw: pagus Bracbatensis. Ze wordt vermeld vanaf het einde van de zevende eeuw. Ze wordt begrensd door de Hene (zuiden), de Schelde (westen en noorden) en de Dijle (noorden en oosten). Ze omvat zowel Brussel, Aalst, Brabant als Chièvres en er worden van oudsher zowel Germaanse als Romaanse dialecten gesproken.

De eerste aanzet tot de vorming van het hertogdom Brabant gebeurt in 825, wanneer de Schelde de grens wordt van de twee erfstaten van het Karolingische rijk: Frankrijk (in het westen) en Duitsland (in het oosten). Deze Scheldegrens doorsnijdt de taalgrens tussen de Germaanse en Romaanse dialecten.

Een volgende stap is de vorming van het graafschap Leuven in de elfde eeuw. Op de vorming van het hertogdom Brabant uit het graafschap Leuven is het wachten tot omstreeks 1200.  Tot het hertogdom gaan noordelijke en oostelijke gebieden behoren die nooit tot de gouw behoorden (bijvoorbeeld de Antwerpse kempen). Van de vroegere gouw omvat het enkel het graafschap Brussel en het Nijvelse deel van het graafschap Halle. Het hertogdom is dus iets heel anders dan de gouw. Als we kijken naar de oppervlakten omvat het hertogdom Brabant overwegend Nederlandstalige gebieden. Aan de zuidelijke rand van het hertogdom liggen er echter ook gebieden die van oudsher Romaans zijn.

Laten we één deel van het hertogdom Brabant wat meer in detail bekijken. Het graafschap Bruningerode is een gebied ten zuiden en zuidoosten van Leuven, dat in 1013 door de graaf van Leuven wordt verworven na een overwinning op de bisschop van Luik. De oudste beschikbare teksten zijn in het Latijn opgesteld. Ambtelijke documenten uit de vijftiende en zestiende eeuw die betrekking hebben op het vroegere Bruningerode, zijn opgesteld in het Nederlands (of als je wil: Brabants). Voor een deel van Bruningerode zal dit een vernederlandsing hebben betekend (enkele Franstalige enclaves in Bruningerode, zoals Beauvechain, Tourinne-la-Grosse en Chaumont blijven echter Franstalig omdat ze een autonoom bestuur kennen). Vanaf de zeventiende eeuw - na de perikelen met Spanje dus - zijn de ambtelijke documenten, die zowel in zowel Leuven als in het gebied ten zuiden ervan van toepassing zijn, in het  Frans opgesteld. Vaak in een eerder gebrekkig Frans. Dat is een duidelijk voorbeeld van verfransing. Een voorbeeld van een van oudsher Nederlandstalig dorp dat ooit tot Bruningerode en vandaag tot Wallonië behoort is Hamme (vandaag Hamme-Mille in Beauvechain). Tot in de achttiende eeuw ijveren de kloosterlingen van 's Hertogendaal (vandaag: Valduc) in Hamme voor het gebruik van het Nederlands, dat hier na de Franse Revolutie verdwenen is.

Conclusie: de gouw van Brabant is van oudsher 'tweetalig' (verdeeld over meerdere dialecten), het hertogdom Brabant is in de middeleeuwen overwegend Nederlandstalig (zeker wat het lokaal bestuur en de volkstaal betreft), met uitzondering van de zuidelijke randgebieden. Vanaf de zeventiende eeuw is zowel het centraal als het lokaal bestuur van het hertogdom Brabant overwegend Franstalig. De gewone mensen zijn op dat moment echter nog overwegend Nederlandstalig (of: Brabantstalig), met uitzondering van de zuidelijke randgebieden. 

Hopelijk heeft dit enige klaarheid in de zaak gebracht en zet het je op weg op de taalkundige geschiedenis van het hertogdom wat meer in detail uit te werken. Daarbij kan het plaatsnaamkundig woordenboek van Maurits Gysseling van belang zijn. Het is op een handige manier beschikbaar op: www.wulfila.be/tw/

succes

hans baete