Waarom wordt een lange i geschreven met ie, maar alle andere klinkers met 2 keer dezelde letter?

Antwoord

Beste Steven,

Dat we enerzijds brief (en niet briif) schrijven, maar anderzijds kaas en boom (en niet kaes en boem), is het resultaat van een eeuwenlang proces waarbij schrijfgewoonten ("zo schreef men het nu eenmaal") en schrijfinstructies ("zo moet je het schrijven volgens bepaalde taalmeesters") allebei het uiteindelijke resultaat van de huidige spellingregels bepaald hebben. De ene keer wegen schrijfgewoonten door in de regel die we vandaag hebben. Daarom schrijven we brief. De andere keer wegen schrijfinstructies door. Daarom schrijven we kaas en boom.

In het Middelnederlands schreef men brief met ie. Woorden die met ie geschreven werden (zoals brief en niet) werden zo geschreven, omdat de e in ie erop wees dat die ie als een tweeklank uitgesproken werd: zo ongeveer als /bri/ + /uf/ en /ni/ + /ut/. De i en de e in ie waren dus twee klinkers die na elkaar uitgesproken werden en samen een tweeklank vormden. In het Nederlands van vandaag horen we die tweeklank niet meer, maar in West-Vlaanderen is daar nog wel iets van overgebleven. Het woord brief klinkt er nog steeds als /bri/ + /uf/.

In het Middelnederlands schreef men de lange i op verschillende manieren: i, ii, ij of y. Het woord ijs kon geschreven worden als: ijs, ijse, ys, yse, iis, ise. De spelling ii heeft in het Nederlands dus bestaan en die spelling werd gebruikt om de lange i weer te geven. Maar in de woorden waarin die ii geschreven werd, wordt vandaag een tweeklank uitgesproken: ijs, wijf, zij, hij, mij, lijk, rijk, rijden ...

In het Middelnederlands schreef men een lange o ofwel met oo ofwel met oe ofwel met oi: boom, boem, boim. Een lange a met ae: kaes, caes.

Na de middeleeuwen zijn dan door verschillende auteurs van taalboeken voorstellen gelanceerd om de lange o en lange a systematisch (in een gesloten lettergreep) als oo en als aa te schrijven. Het zijn die voorstellen die de aanzet geleverd hebben om dan geleidelijk die spelling met aa en met oo vast te leggen. De spelling met ae is nog lang in gebruik gebleven, die met oe of oi veel minder lang.

Brief en niet konden we eigenlijk niet met ii gaan schrijven, omdat die ii een andere functie had, namelijk de voorstelling van de lange i die later ij (de tweeklank) geworden is. Die spelling ii (voor de lange i in bijvoorbeeld iis voor ijs) is nooit heel frequent gebruikt, wellicht omdat die niet zo heel handig is. Die twee i'tjes na elkaar lezen niet makkelijk en kunnen makkelijk met een u verward worden, want op de i stond in middeleeuwse teksten geen puntje. Twee redenen dus die kunnen verklaren waarom de mogelijkheid om brief als briif te gaan schrijven, nooit kans gemaakt heeft. Daarom wellicht is de oude schrijfwijze met ie, die al voorkwam in het Middelnederlands, in het huidige Nederlands bewaard gebleven. Hier heeft de oude schrijfgewoonte de doorslag gegeven.

Met hartelijke groet,

Peter Debrabandere