Waarom wordt bruto met één t geschreven, terwijl netto met twee t's geschreven wordt?

Antwoord

Beste Laurens,

De uitspraak in het Nederlands is wel degelijk /bruu-to/ (in fonemische notatie: /'bryto/), met dezelfde klinker als in de Nederlandse woorden vuur en fuut, fonetisch genoteerd als /y/.

Het woord bruto is in het Nederlands voor het eerst opgedoken in een Nederlandse tekst in het jaar 1599. Zie daarvoor het Chronologisch woordenboek van Nicoline van der Sijs. Het zou natuurlijk kunnen dat het woord al eerder in gesproken taal of in een nu verloren gegane tekst voorkwam, maar dat kunnen we natuurlijk niet bewijzen. Wel kwam het woord bruto vanaf de 17e eeuw regelmatig in het Nederlands voor. In die eeuw heeft het woord zich dus zeker in het Nederlands gevestigd.

Het woord bruto is ontleend aan het Italiaanse woord bruto (= 'ruw, onverstandig') of brutto (= 'onzuiver, vuil, lelijk'). Beide Italiaanse woorden bruto en brutto zijn vormvarianten van elkaar met licht verschillende betekenis. Ze stammen allebei af van het Latijnse woord brutus (= 'zwaar'). Zie hierover het Etymologisch woordenboek van het Nederlands van Marlies Philippa e.a.

De eerste klinker van het Latijnse woord brutus is dezelfde klinker als in het Nederlandse woord broek, fonetisch genoteerd als /u/. Het Italiaans heeft die klank /u/ behouden in bruto en brutto. Het Frans heeft er brut met /y/ van gemaakt. Die overeenkomst tussen Latijn/Italiaans /u/ en Frans /y/ heb je wel vaker. Latijn natura en Italiaans natura met /u/ tegenover Frans nature met /y/. Latijn murus en Italiaans muro met /u/ tegenover Frans mur met /y/. In de vroege middeleeuwen heeft ook het Nederlands aan het Latijn de woorden muur en natuur ontleend, waarbij de Latijnse /u/ in het Nederlands /y/ geworden is. Daarbij kan invloed van het Frans (met /y/) een rol gespeeld hebben. Maar evenzeer is de verschuiving van /u/ naar /y/ bij de overgang van Germaans naar Nederlands bekend. Zo werd Germaans hus met lang uitgesproken /u/ huus met lang uitgesproken /y/ (later huis). Hetzelfde is gebeurd met mus à muus (later muis) en met tun à tuun (later tuin). Op die manier is de overgang van Latijnse woorden met /u/ naar Nederlandse woorden met /y/ ook te verklaren. De klankverschuiving van Latijn /u/ naar Nederlands /y/ is dan een verschuiving die gewoon meedoet met de verschuiving van Germaans /u/ naar Nederlands /y/.

Dat de /u/ in Italiaans bruto of brutto in het Nederlands /y/ geworden is hoeft dus niet te verwonderen. Misschien heeft ook het Frans (waarin brut met /y/ uitgesproken wordt) een rol gespeeld bij het verschijnen van de klinker /y/ in het Nederlandse bruto. Het is overigens best mogelijk dat het Frans de Latijnse /u/ naar een Franse /y/ heeft laten verschuiven precies onder invloed van de Germaanse taal van de Franken, de veroveraars van Frankrijk. De Franken spraken Frankisch, de voorloper van het Nederlands. In het Frankisch zien we het verschijnsel van het verschuiven van Germaans /u/ naar /y/. Wellicht heeft het Frans dat gewoon overgenomen.

Met vriendelijke groet,

Peter Debrabandere