Waarom werd Belgisch Kongo vrijwel uitsluitend in het Frans gekoloniseerd?

Antwoord

Van de ambtenaren durf ik dat te betwijfelen, en zullen de taalverhoudingen die van België hebben weerspiegeld of zelfs wat meer het hoger opgeleide deel van Belgen, maar voor de missionarissen klopt het dat er oververtegenwoordiging van Vlamingen was.

Er was ook een taalstrijd aan de gang in Belgisch Kongo (en de mandaatgebieden Ruanda-Urundi), met soms openlijke conflichten zoals de VNV-eis voor Franstalig en Nederlandstalig bestuurde provincies, de strijd van taalactivistische ambtenaren als Jozef Grootaert en Désiré Braeckman, 'le grand relève' na de Tweede Wereldoorlog waardoor Vlamingen een groter aandeel van het ambtenarenkorps vormden, de initiatieven van het Davidsfonds, CVP en ACV... Het gebruik van het Nederlands was wel degelijk een punt van debat, dat de Belgische taalstrijd weerspiegelde.

Bambi Ceuppens geeft volgens mij de beste studie van die hele strijd, in haar boek 'Congo. Made in Flanders', dat ondanks de titel wel degelijk in het Nederlands is geschreven.

In een paar reuzensprongen:

• Het koloniale charter waarbij de Belgische staat in 1908 de kolonie overnam bepaalde in een artikel 3 dat er een taalvrijheid was, waarbij taalvrijheden gewaarborgd moesten worden door decreten die er binnen de vijf jaar moesten komen. Het ene decreet kwam er pas in 1957, en de facto en uit de bestaande traditie werd het Frans de bestuurstaal.
• Koloniale bestuurders werden tot 1936 uitsluitend in het Frans opgeleid in de koloniale hogeschool in Antwerpen.
• Alle bestuurders, ook Franstaligen en ook bestuurders die al jarenlang op post waren, kon men moeilijk tweetalig maken.
• Men worstelde al met een gigantisch taalkluwen in Kongo zelf, dat men oploste door een viertal grote 'voertalen' te maken door Kongolese talen te mengen, te vereenvoudigen en te verfransen: Kikongo, Lingala, Kiswahili en Tshiluba. De strijdkrachten, de Force Publique, gebruikten bijvoorbeeld het Kiswahili als eenheidstaal voor bevelen. Nog meer talen zouden de communicatieproblemen weer vergroten.
• In de jaren 1950 verzetten ook Kongolezen zich tegen het gebruik van het Nederlands, o.a. voor gebruik in het secundair onderwijs, en na 1960 werd automatisch (maar zonder grondwettelijke verankering) voor het Frans gekozen worden als administratieve en politieke taal.
• Er waren ook onder blanken stemmen om het Nederlands te vermijden omdat het op een geheimtaal zou lijken en argwaan zou opwekken, of net bruikbaar zou blijven als geheimtaal.