Waren de concessies in de Kongo-Vrijstaat bedoeld als vergunningen of als pachtgebieden?

Antwoord

Vreemd dat hier nog geen mensen van het museum in Tervuren hebben gereageerd, maar ze mogen me gerust aanvullen of verbeteren.

De Kongo-Vrijstaat werd in 1885 opgericht onder het voorwendsel, zoals de naam al influistert, dat er vrije handel mogelijk zou zijn. Al snel bleek dat Leopold II in de meeste ontginningsbedrijven een hand had, maar ook dat zelfs dan het land sterk verlieslatend was. Daarom werd in 1892 een systeem van grote concessies opgericht, die eigenlijk een monopolie of exclusiviteit over de handel in een gebied beloofden, in ruil voor een eigen ordehandhaving, infrastructuur en belastingsinning. Het waren 'landen binnen het land'. Er waren er een zestal heel grote concessiemaatschappijen, die dus een handelsmonopolie hadden en waarvoor private investeerders werden aangetrokken, soms buitenlandse maar vaak Belgische. Investeerders, bestuurders en participatiemaatschappijen kwamen meestal uit de entourage van Leopold II:

• Société Anversoise
• Anglo-Belgian Indian Rubber Company (ABIR)
• Compagnie Lomami
• Compagnie du Kasai
• Comptoir Commerciel Congolais
• Compagnie du Katanga

Het ging die maatschappijen vooral om achtereenvolgens ivoor, rubber en mijnstoffen. Hun voordeel was dat ze een compleet handelsmonopolie 'huurden' van de Vrijstaat in ruil voor infrastructuur en belastingen, en dat hun exotische namen de koninklijke inmenging beter camoufleerden. In concessiegebieden trad niet de Force Publique op, maar werd de staatsterreur uitgeoefend door gewapende huurlingen, de zogenaamde sentry's. De hardvochtige praktijk verschilde niet veel binnen of buiten concessies.

Unilever is pas in 1930 opgericht als fusie van de Britse Sunlight-zeepfabrikant Lever Brothers en van de Nederlandse Margarine-Unie. De Lever Brothers hebben in 1911 een dochteronderneming opgericht voor een concessiegebied (eigenlijk zes grote cirkels) nabij Kikwit voor de aanleg van palmplantages, de Huileries du Congo Belge (HCB). Dat is dus nà de Vrijstaat periode, wanneer Kongo al een Belgische kolonie was. Het beleid van die HCB was wel even hardvochtig als haar voorgangers elders in Kongo: lage lonen, hoge winsten dankzij handelsmonopolie, gedwongen tewerkstelling, vernietiging van dorpen...