Welke stam leefde in regio Turnhout?

Antwoord

Het is niet helemaal duidelijk, enerzijds omdat de bronnen erover verschillen, anderzijds omdat er evoluties en verhuisbewegingen waren.

De belangrijkste geschreven bronnen voor de namen van de stammen zijn:

• Commentarii de Bello Gallico van Caesar (50-40 v. Chr.)
• De Origine et Situ Germanorum van Tacitus (98 n. Chr.), die nooit het gebied bezocht, maar zich baseerde op het verloren gegane werk Bella Germania van zijn oom Plinius de Oudere, die er als militair in 46-52 of 46-58 n. Chr. was gestationeerd.

De indelingen van beide auteurs komen niet perfect overeen, en zijn soms verwarrend. Het komt erop neer dat de Kempen eigenlijk een grensgebied vormden, waar bovendien een genocide plaatsvond, en nieuwe bevolkingsgroepen in de 1ste eeuw n.Chr. toestroomden.

• Voor Caesar waren de Belgae één van de drie hoofdgroepen onder de (Keltische) Galliërs, maar rekende hij ook enkele overgewaaide Germanen tot de Belgae: de Eburones (Kempen en Belgisch Limburg), Condrusi (Condroz), Paemani (Marche-en-Famenne), Caerosi (Eifel) en Atuatuci (Henegouwen) vormden de 'Germani Cisrhenani', oftwel de Germanen aan deze kant van de Rijn. De Eburonen roeide hij vakkundig uit na hun fameuze en mislukte opstand, waarna het gebied verlaten achterbleef.
• Langs zijn neus weg vermeldde Caesar één keer de Ambivariti, die tussen Maas en Menapii (Schelde) leefden (dus de Kempen) en één keer door Germanen van over de Rijn werden overvallen. Dat is de enige vermelding van die stamnaam.
• Volgens Tacitus waren er daarna West-Germaanse stammen in het gebied getrokken, die hij als Tungri aanduidde. Die naam gebruikte hij echter ook als verzamelnaam voor de nieuwe groep 'Germani Cisrhenani', waaronder ook wat overbleef van Condrusi, Paemani, Caesori en Atuatuci.
• Plinius de Oudere vermeldde in een ander werk dat wèl bewaard bleef, de Naturalis Historiae (77-79 n. Chr.) een kleinere stam onder de Tungri-in-brede-zin die in de Kempen woonde, en Toxandri heette. Het is onduidelijk of dat een overblijfsel was van de Eburonen (zowel 'Eburones' als 'Toxandri' zou kunnen verwijzen naar het kweken van taxus, en het zouden dus gewoon vertalingen kunnen zijn), dan wel een nieuwe Germaanse stam.

Archeologie, homonomie en toponomie kunnen enkel wat licht werpen op het Germaanse dan wel Keltische karakter van de bewoners, niet op de precieze namen van de bevolkingsgroepen. De schat van Beringen uit 90 v. Chr. en de namen van de Eburonen-koningen bij de opstand in 54 v. Chr. zijn duidelijk Keltisch, hetgeen doet vermoeden dat het wel degelijk om een Keltische groep ging, of om een Germaanse stam met een Keltische adel. De plaatsnamen zijn soms Keltisch (Tessenderlo, al wat eindigt op -rik, -rijk, -mege, -dune) en vaker Germaans (Tongeren, Tongerlo, al wat eindigt op -donk, -laar, -bos). Dat de streek later werd gegermaniseerd, maakt dat er vandaag Germaanse plaatsnamen domineren, maar er zijn wel Keltische sporen.

Voorzichtigheidshalve duidt men de cultuur rond het begin van de jaartelling in de Kempen daarom beter aan als Keltisch-Germaans. Dat ligt ook in de lijn van Caesar en Tacitus: een grensgebied met wellicht meer Keltische dan Germaanse invloeden, iets wat in de daaropvolgende eeuw omkantelde. De naam van de stam die er leefde is erg onduidelijk: Eburonen, Ambivarieten, Tongeren of Toxandriërs?