Hoe komt het dat darren mannelijke bijen zijn, wanneer zij ontstaan uit onbevruchte eicellen?

Antwoord

Beste Suzy,

Het geslacht van een organisme kan inderdaad op verschillende manieren bepaald worden, en dit kan zowel genetisch als omgevingsgebonden (als een combinatie) van beide zijn.

Binnen de geslachtsgebonden sex-bepaling heb je ook weer verschillende mogelijkheden. Hierbij moet je weten dat je twee 'soorten' van chromosomen hebt, het sexchromosoom (denk maar aan het X- of het Y-chromosoom bij de mens), en de autosomen (alle andere chromosomen). Zowel een eicel als een spermacel hebben elk één set chromosomen (dus een sexchromosoom en de autosomen) en deze noemt men haploid. Wanneer een eicel door een spermacel bevrucht wordt, dan krijgen we een diploide cel (een cel met twee sets chromosomen). Afhankelijk van welke sexchromosomen je van je ouders krijgt (een moeder kan enkel het X-chromosoom doorgeven want ze is zelf XX - een vader kan ofwel het X, ofwel het Y chromosoom doorgeven, want vaders zijn van het XY-type) krijg je dus dochters (XX) of zonen (XY). Dit is de 'standaard' geslachtsbepaling zoals we die kennen zij zoogdieren.

Nu, bijen behoren tot de groep van de Hymenoptera (samen met wespen en mieren). Bij deze organismen wordt het geslacht niet bepaald door sexchromosomen maar wel door de hoeveelheid sets van chromosomen dat een individu krijgt. Een eicel van een bijenkoningin die bevrucht wordt resulteert in een cel met twee sets chromosomen (dit wordt ook een diploïde cel genoemd) en dit worden de werksters (of koninginnen); een onbevruchte eicel kan zich ook ontwikkelen hoewel ze maar één set chromosomen heeft (namelijk deze van de koningin) en dit worden dan mannetjes of darren (het hebben van één set chromosomen wordt ook haploid genoemd). Afhankelijk van het type voedsel dat bevruchte eitjes krijgen van de werksters zullen deze zich ontwikkelen tot werksters of tot koninginnen. Bij bijen is het dus simpel: bevruchte eitjes worden vrouwtjes (werksters en koninginnen), onbevruchte eitjes worden mannetjes (darren). Het gaat er dus om hoeveel SETS van chromosomen ze hebben: één (haploid) of twee (diploïd); vandaar dat dit type van geslachtsbepaling ook wel eens haplodiploidie genoemd wordt.

Wanneer je er verder over nadenkt dan zal je ook tot de volgende conclusies komen: darren hebben geen vader en ook geen zonen (enkel dochters omdat darren eicellen bevruchten en dus enkel aanleiding geven tot diploide cellen), maar ze hebben wel een grootvader en kleinzonen...

Groetjes,

Kurt Jordaens

Koninklijk Museum voor Midden-Afrika - Entomologie