Hoe kan het dat Hitler de industrie zo welvarend in Duitsland heeft gemaakt?

Thijs, 21 jaar
17 oktober 2012

Antwoord

Er is al heel wat geschreven over de economie van nazi-Duitsland, en het stereotype dat Hitler het land economisch welvarend maakte is misplaatst. Een goed boek is Adam Tooze The Wages of Destruction: The Making and the Breaking of the Nazi Economy New York: Viking, 2006.

De bron van dat stereotype ligt bij het ontstaan van het nazi-Duitsland zelf: de Weimar-republiek die eraan vooraf ging, ging gebukt onder economische malaise, loodzware herstelbetalingen, hyperinflatie van de munt en grote werkloosheid van bijna 30%. Die Great Depression was niet typisch voor Duitsland, maar was er wel sterker dan elders. Zelfs een lichte of schijnbare verbetering tegenover die toestand, zou al miraculeus lijken.

Door de economische en politieke crisis van 1929-1931 kon Hitlers NSDAP de macht grijpen en voor (hardhandige) politieke en economische stabiliteit zorgen. Vreemd genoeg was Hitler zelf, en bij uitbreiding de partijtop, weinig geïnteresseerd in economisch beleid, en er zelfs afkerig tegenover: ze vonden dat te 'materialistisch' voor hun 'idealisme'. Hitler benoemde daarom de democratische voorzitter van de Rijksbank, Hjalmar Schacht, tot economieminister in zijn vooroorlogse regering. Schacht ging verder met het economiebeleid dat al onder Weimar begonnen was, geïnspireerd door Keynes: grote openbare werken om de werkloosheid terug te dringen, lage rente door de munt los te koppelen van de goudstandaard, maken van overheidsschulden. Op die manier werd bijvoorbeeld de munt gestabiliseerd. De werken aan autosnelwegen werden al tijdens de Weimarrepubliek gestart.

Weet ook dat heel wat van het economische succesverhaal statistisch werd 'verborgen':

  • door beroepsverbod voor Joden, en het terugdringen van vrouwen naar de haard konden de werkloosheidscijfers voor 'arische' mannen spectaculair dalen;
  • de onteigening van Joodse fabrieken camoufleerde de sterk stijgende staatsschuld;
  • een verbod op vakbonden, werkboekjes en stakingen zorgde voor economische stabiliteit, maar niet voor sociale rust (in werkelijkheid daalde de koopkracht sterk, met 25%);
  • er was een verborgen nationalisatie van de industrie: private ondernemingen werden ontmoedigd door gigantische belastingen (tot 98% op de winsten!), terwijl grote bedrijven werden geïnfiltreerd door politiek;
  • door het ideaal van een autarkisch (zelfvoorzienend, economisch onafhankelijk) Duitsland werd weliswaar de export ontraden, maar bleef de import groeien. In 1936 zorgde dat laatste voor betalingsproblemen, waarna Schacht werd opzijgezet voor Göring, die dan import (olie, metalen) enkel nog uit politiek bevriende landen toeliet.

De Britse historicus Timothy Mason ging zelfs zover om te beweren dat de onhoudbaarheid van dat economische systeem, een dreigende ineenstorting van het Duitse economische systeem en vooral de onrust bij de Duitse arbeidersklasse, Hitler ertoe hebben aangezet om een oorlog te beginnen - als een soort bliksemafleider. Die stelling wordt betwist.

Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog werd er op grote schaal economisch 'geroofd'; ruwe materialen werden onder de prijs aan Duitsland verkocht, twee derden van de Franse treinstellen werden geconfisqueerd, belastingsverhogingen werden enkel doorgevoerd in veroverd gebied. Een belangrijke motor voor de Duitse oorlogseconomie vormde dwangarbeid: in 1944 bestond zelfs één vierde van de werkende bevolking in Duitsland uit verplicht tewerkgestelden, krijgsgevangenen, ongewenste minderheden... Dat was niet enkel in de zware industrie het geval (en zelfs in concentratiekampen - IG Farben, Ford, Krupp), maar ook op het platteland (voornamelijk Oost-Europese vrouwen).

In de laatste oorlogsjaren werd duidelijk dat de nazi-economie een pure planeconomie was, waarin geen privaat ondernemerschap bestond: alles werd enkel nog gericht op de militaire productie, die ondanks de hevige bombardementen nog verdubbelde of verdrievoudigde.

Echt welvarend werd Duitsland dus niet onder Hitler, maar de economie/industrie veranderde er wel, zij het pas rond 1936.

Reacties op dit antwoord

Er zijn nog geen reacties op deze vraag.

Enkel de vraagsteller en de wetenschapper kunnen reageren op een antwoord.

Beantwoord door

Dr. Karl Catteeuw

Geschiedenis van opvoeding en onderwijs, Roemeens, muziek

Katholieke Universiteit Leuven
Oude Markt 13 3000 Leuven
https://www.kuleuven.be/

Zoek andere vragen

© 2008-2025
Ik heb een vraag wordt gecoƶrdineerd door Eos wetenschap. Voor vragen over het platform kan je terecht bij liam.verbinnen@eos.be