Hoe kan ik zo helder en rationeel mogelijk nadenken over ethiek en politiek, zonder wetenschappelijke methode?

Alexander, 22 jaar
18 augustus 2012

(Ik heb gezocht op het kernwoord "rationaliteit", "rede", "ratio", "redelijk", maar mijn vraag is, denk ik, nog niet gesteld. Als ik me vergis, bied ik mijn nederige excuses aan)

Ik zou graag een blog opstarten over politiek en ethiek, en ik nam me daarbij voor om helder, kritisch en rationeel te denken. Nu vroeg ik mij af wat rationeel zijn precies inhoudt, want ik vind de definitie van zowel wikipedia als mijn filosofieboek nogal vaag. Het lijkt vier eigenschappen te hebben: helder, redelijk, kritisch en consequent handelen/denken.

Iemand kan echter helder zijn, maar nonsens vertellen: “Het gras is paars” bijvoorbeeld. Dat is duidelijk en helder, maar onjuist. (Al is het slechts kwestie van conventie wat je groen en paars noemt)
Iemand kan ook kritisch zijn, bijvoorbeeld een creationist kan erg kritisch staan tegenover een wetenschapper, maar toch is dit vaak irrationeel.
Redelijkheid vervolgens is iets vrij subjectiefs, iets dat wordt aangevoeld en valt niet echt onder woorden te brengen. Ik kan een redelijk bedrag op mijn rekening krijgen, dat iemand anders veel te weinig vindt. Wetten proberen redelijk en rechtvaardig te zijn, maar zelfs erg redelijke wetten worden als oneerlijk ervaren en kunnen voor anderen zelfs ronduit onredelijk zijn. (Belastingen betalen om rijkdom te herverdelen is bijvoorbeeld in principe een redelijke wet, maar…)
Tenslotte kan iemand ook consequent verkeerd en irrationeel handelen, volledig volgens een interne logica die ergens op slaat. Een verliefd persoon bijvoorbeeld reageert consequent op zijn hormonen en valt perfect te begrijpen als je iets van de evolutietheorie afkent. Je kunt spreken over de logica van de liefde. Paringsdrang kan erg logisch zijn. Toch wordt dit ook meestal als geen kenmerk van de ratio beschouwd.

Is er dan toch geen manier om zo rationeel mogelijk over zaken als politiek en ethiek na te denken, zonder wetenschappelijke methode? Een filosoof bijvoorbeeld lijkt het beter te kunnen, zonder constant voor irrationeel te worden versleten, dan een astroloog, zelfs als die helderder, kritischer, redelijker en consequenter zou zijn.

De wetten van de formele logica zijn daarbij net iets te strak voor het dagelijkse denken en voor mok, blog, vermoed ik. Bovendien is een strikt gebruik van formele logica, samen met het streng empirisch checken van de feiten nu juist eigen aan de wetenschappelijke methode.
Alvast bedankt voor een eventueel antwoord.

Antwoord

Geen makkelijk te beantwoorden vraag want 'rationaliteit', 'redelijkheid', 'redelijk' etcetera worden in verschillende betekenissen gebruikt en vaak helaas door elkaar, ook in je vraagstelling. Bovendien is, zoals je terecht opmerkt, het oordeel of iemand zijn rede goed of juist niet goed gebruikt  - behalve in de formele logica - afhankelijk van (het standpunt van) de beoordelaar en dus minstens tot op zekere hoogte subjectief. Dat geldt al helemaal voor (de) politiek.

Uit je vraagstelling blijkt overigens dat je alvast goed bezig bent (op het door elkaar halen van rationaliteit, redelijkheid en redelijk na). Je stelt vragen bij je antwoorden, je beschouwt kritisch (eigenlijk een tautologie want 'kritisch' is afgeleid van het Griekse woord voor beschouwen) wat je denkt te weten of wat zich als vanzelfsprekend aandient.

In het rijtje van je zoektermen ontbreekt het begrip 'scepsis' (skepsis, sceptisch...). En scepsis houdt niet alleen kritische reflectie over en weerlegging van paranormale zaken in (iets waar sceptische verenigingen zich veelal op toeleggen) maar ook kritische reflectie over eigen overtuigingen en oordelen. Alleen door die in vraag te stellen, telkens weer kritisch te toetsen (aan nieuwe of andere inzichten), kun je als wetenschapper - en wat mij betreft ook als mens - vorderingen maken. Een nooit eindigend proces. Als kennis een eiland zou zijn dan zou het vergroten van dat eiland meer oever opleveren, meer raakvlak met de oceaan van onwetendheid.

Blijven vragen stellen dus. Zo is het bijvoorbeeld de vraag of verliefdheid verklaard kan worden aan de hand van de evolutietheorie, of verliefdheid en liefde hetzelfde zijn, of beide noodzakelijkerwijs iets te maken hebben met paringsdrang. Heel modieus, het terugvoeren van menselijk gedrag en denken op verondersteld gedrag en denken van onze verre voorouders (jager-verzamelaars) - maar alleen maar 'verondersteld', zeer speculatief en mogelijk niet sluitend te bewijzen. Wie zegt bijvoorbeeld dat verliefdheid (absoluut iets anders dan liefde dus) geen relatief moderne 'uitvinding' is? Op gang gebracht of aangezwengeld door de romantiek? En als verliefdheid en/of liefde alleen met paringsdrang te maken hebben, daarop teruggevoerd kunnen worden, hoe verklaar je dan dat mensen van hetzelfde geslacht elkaar kunnen beminnen? Of dat je verliefd kan worden of zijn op een voorwerp, een smaak, een kunstwerk? En mag je dan, als je 'evolutionair' verder redeneert besluiten dat homoseksualiteit onnatuurlijk is, met alle consequenties van dien?



Een sluitend antwoord op je interessante vraag heb ik dus niet en ik denk dat het ook niet bestaat. 

http://www.skepsis.nl/
http://nl.wikipedia.org/wiki/SKEPP

Reacties op dit antwoord

Er zijn nog geen reacties op deze vraag.

Enkel de vraagsteller en de wetenschapper kunnen reageren op een antwoord.

Zoek andere vragen

© 2008-2025
Ik heb een vraag wordt gecoördineerd door Eos wetenschap. Voor vragen over het platform kan je terecht bij liam.verbinnen@eos.be