Wat is het verschil tussen holisme, synenergie en emergentie in de filosofie?

Antwoord

Beste Marinus,

je vraagstelling suggereert dat de drie begrippen synoniemen zouden zijn, maar niets is minder waar.

Holisme is een monistische filosofie waarin het universum als één geheel wordt gezien. Oosterse filosofieën zijn traditioneel monistisch, synthetisch en holistisch in tegenstelling tot de Westerse filosofie die dualistisch en analytisich, en derhalve niet holistisch is. Essentieel aan het holisme is het inzicht dat niets op zichzelf staat, maar deel is van een groter geheel.
Mbt het monisme wil ik hier wijzen op twee stromingen:
- enerzijds is er het monisme zoals we dat terugvinden in het boeddhisme: het niet-zijn, waarmee gewezen wordt op het feit dat niets een onafhankelijk bestaan heeft; alles is onderling verbonden en die onderlinge verbondenheid brengt een universele verantwoordelijkheid met zich mee. In dit monisme is het subject gelijk aan het object; het doel ervan is een mystieke beleving die moet leiden tot verlichting.
- anderzijds is er het monisme van het Chinese taoïsme, dat de nadruk legt op WORDING: alles is voortdurend in verandering, in wording, en op geen enkel moment in de de tijd kan een object aanspraak maken op een zijn stoestand. Uiteraard is ook hier alles met elkaar verbonden.

De moderne fysica - kwantummechanica en relativiteitsfysica - heeft haar fundamentele verbondenheid met de Oosterse holistische denkwereld meer dan eens duidelijk gemaakt, onder andere bij mionde van Einstein, Bohr, Oppenheimer, Heisenberg, enz. In de CERN in Geneve staat in de inkomhal trouwens een levensgrote afbeelding van Shiva, de Heer van de Kosmische Dans.
Ook het werk van David Bohm, The Holistic Universe, sluit hier bij aan.

Synergie - en niet synergie, zoals je schrijft -  is een term uit de systeemtheorie die een proces beschrijft waarbij het geheel meer is dan de loutere som der delen.
Met een concreet voorbeeld: als je een fiets uit elkaar haalt en je last vervolgens alle delen terug aan elkaar, dan heb je geen fiets... de fiets is er slechts wanneer alle delen op een welbepaalde manier met elkaar verbonden zijn. Bijgevolg is het geheel "fiets" meer dan de loutere optelsom van de delen
Natuurlijk heeft dit ook verband met holisme, want vanuit die visie zal men stellen dat om het geheel te begrijpen, het niet voldoende is de onderliggende delen te begrijpen.

Emergentie tenslotte, is ook een term uit de systeemtheorie die aangeeft dat bepaalde eigenschappen van een systeem, spontaan tot stand komen vanuit de complexiteit van het systeem. Emergente eigenschappen zijn eigenschappen die optreden bij een niveauverandering van een systeem - in de syteemtheorie worden traditioneel 9 niveaus van complexiteit aangegeven.
Zo kan bijvoorbeeld gesteld worden dat intelligentie een emergente eigenschap is van complexe biologische systemen. 

Hopelijk helpt dit antwoord je verder. Als je er verder over wil praten, als ik niet duidelijk genoeg geweest ben, of als je verdere verdieping/opheldering wenst, mag je me altijd schrijven: johan.dhaenen@howest.be