Wanneer is een taal een taal?

Antwoord

Dag Alexander,

Je stelt een heel cruciale vraag en je formuleert ze nog eens vanuit een goed standpunt: een taal wordt maar als taal gezien als mensen ze als taal erkennen. Maar dat gebeurt niet door een soort bureau.

 Wat wel door een groep mensen beslist wordt, is hoe de taal geschreven moet worden (spellingcommissies worden dan samengesteld) en of bepaalde woorden of constructies al of niet aanvaardbaar zijn (door auteurs van stijlboeken, of de Academie Française) in die taal.

Maar door wie of wanneer wordt een bepaalde taal als standaardtaal erkend? Als we die vragen stellen, hebben we het eigenlijk over een bepaalde taalvariant. Want talen evolueren door de tijd (je hebt misschien zelf al gemerkt dat je niet volledig dezelfde taal spreekt als je beide ouders) en ze evolueren in de ruimte (in bepaalde dorpen en steden hoor je soms al andere dingen dan in je eigen streek) en zo krijg je overal taalvarianten. Sommige daarvan worden erkend en dan noemen we ze de standaardtaal, andere niet, en dan zijn het dialecten.

Die erkenning gebeurde in de loop van de geschiedenis, en het gebeurde op basis van het geschreven woord. Wat mensen schrijven, wordt als standaardtaal gezien. In zijn An Introduction to English Grammar (Longman, 1991, p.4) schreef Sidney Greenbaum het als volgt (en ik vertaal nu een stuk uit die zin): "een standaardtaal is een dialect dat voor officiële doeleinden gebruikt wordt" en dan verwees hij naar woordenboeken, grammatica's, wat er op school gebruikt wordt, wat er in officiële documenten gebruikt wordt, wat er in de media gebruikt wordt.

Met andere woorden, de mensen die het voor het zeggen hadden wat er in de woordenboeken, grammatica's, scholen, pers, enz. gebruikt wordt, hebben toen ook meteen bepaald welke taalvariant de standaardtaal werd. Want die variant werd aanvaard door sprekers van andere dialecten en kende dus een ruimere verspreiding dan de andere talen. En zo kan men zeggen dat een standaardtaal door een taalgemeenschap erkend wordt, nl. alle mensen die aanvaarden dat een bepaalde taalvariant hun standaardtaal is.

Tegenwoordig lijken veel mensen zich echter niet meer aan die conventies van de standaardtaal te willen houden (en hiervoor zijn heel verschillende redenen, denk bijvoorbeeld aan sms-taal) zodat sommige taalkundigen denken dat het einde van de standaardtaal misschien wel in zicht is. Een redelijk recent werk dat hierover is geschreven is van de hand van Joop van der Horst: Het einde van de standaardtaal: een wisseling van Europese taalcultuur. Amsterdam: J.M. Meulenhoff, 2008.

Het antwoord op je vraag is dus niet zo makkelijk te formuleren met een paar concrete feiten, maar net omdat het niet zo eenvoudig is, worden taalkundigen erdoor geboeid en blijven ze al die taalontwikkelingen zo goed mogelijk volgen. Als je zelf op zoek wil gaan naar wetenschappelijke artikelen over het Nederlands, dan raad ik je deze website aan: Bibliografie van de Nederlandse Taal- en Literatuurwetenschap (http://www.bntl.nl/bntl/). De titels van werken die je daar vindt, kan je dan in een wetenschappelijke bibliotheek zoals die van de universiteit opsporen.

Vriendelijke groet,

Sonia Vandepitte
Hogeschool Gent - Toegepaste Taalkunde
Vakgroep Engels