Waarom hebben we spreekwoorden?

Dagmar , 12 jaar
28 maart 2012

Bijv. Nou breekt mijn klomp dat zegt iemand als ie heel verbaasd is.
Maar zijn klomp breekt helemaal niet dus ''Waarom hebben we speekwoorden?''

Antwoord

Beste Dagmar,

talen zijn oud, veel ouder dan mensen. Een taal erf je. Spreekwoorden zijn het mooiste wat een taal te bieden heeft. Het speelse, beeldende gebruik van de taal. Waarheden en wijsheden verankerd in taal. Spreekwoorden bieden een blik op de wereld, een manier van kijken. Waar zouden we zijn zonder spreekwoorden, wat zou de wereld saai zijn. Iedere taal heeft spreekwoorden en sommige  worden in meerdere talen gebruikt, soms met kleine verschuivingen, bijvoorbeeld "een adder onder het gras", in het Frans "anguille sous roche" (paling onder de rots). In het Spaans heb je veel spreekwoorden met stieren, omdat stierengevechten in Spanje al eeuwenlang tot de cultuur behoren, in het Nederlands heb je veel zegswijzen met boten en water omdat Holland in de zeventiende eeuw een machtige zeevarende natie was. Bijvoorbeeld "Hij heeft de wind in de zeilen". In het Frans werden trouwens veel van die spreekwoorden overgenomen. Mensen drukken zich al sinds de Oudheid uit via beeldend taalgebruik, een manier van spreken die niet letterlijk weergeeft wat we bedoelen, maar beeldend. Replieken in tragedies werden vaak gevormd door gevleugelde woorden, woorden met vleugels als het ware, zegswijzen, spreekwoorden. Als je een spreekwoord hoort, ga je even anders naar de wereld kijken. In spreekwoorden ligt de cultuur van een volk als het ware besloten. Mensen  blijven die spreekwoorden ook steeds opnieuw gebruiken, in het geval van de klomp is dat opmerkelijk want bijna niemand draagt meer dagelijks klompen en dat schoeisel hoort inderdaad bij het Holland van de zeventiende eeuw toen klompen heel gewoon waren.  Inderdaad de klomp breekt niet meer, maar we blijven het zeggen om onze verbazing op een beeldende manier uit te drukken. We zeggen ook nog steeds dat de zon op of ondergaat, terwijl we als sinds Copernicus (zestiende eeuw) weten dat de aarde om de zon draait en niet omgekeerd. Dus omdat de aarde draait, denken we dat de zon beweegt, maar dat is niet zo. Veel spreekwoorden drukken een verouderde manier van kijken uit, bijvoorbeeld "werken als een paard", tot in de jaren 20 en 30 van de twintigste eeuw werkten paarden heel hard, ze trokken trams (de paardentram) en ze dienden als vervoer door ze voor koetsen te spannen. Ook op het platteland werkten boeren voornamelijk met paarden. In de fabrieken werden paarden al rond 1880 door machines vervangen, maar we blijven zeggen "werken als een paard". Een ander voorbeeld is het spreekwoord "hij heeft boter op zijn hoofd", om uit te drukken dat hij toch wel wat schuldig is aan iets wat er gebeurd is. Als we dat zeggen bedoelen we dat ook niet meer letterlijk, maar figuurlijk. Het spreekwoord komt van een Middeleeuws verhaal: op een dag gaat een boer naar de markt om boter te verkopen, maar hij wil geen tol betalen om de stad binnen te komen waar hij zijn waar aan de man wil brengen. Hij denkt slim te zijn en zegt dat hij geen boter heeft omdat hij de belasting  wil ontlopen en verstopt de boter onder zijn muts. Maar door de warmte begint de boter op zijn hoofd te smelten..... Hij heeft dus letterlijk boter op zijn hoofd en heeft gelogen. De smeltende boter verraadt hem. Spreekwoorden vertellen dus een verhaal dat lang geleden vaak echt gebeurde. Maar niet altijd. De Engelsen zeggen bijvoorbeeld "It is raining cats and dogs", of "It is raining fishes" voor onze versie "Het regent pijpenstelen" (dat zijn buizen van tabakspijpen), voor als de regen in rechte stralen neervalt, maar ik denk niet dat er ooit vissen, katten, of honden uit de lucht kwamen vallen, en ook geen stelen van pijpen trouwens. Degene die dat bedacht, had een hele aparte visie op regenwater dat in bakken uit de hemel komt vallen. Voilà, de Nederlandse taal is heel rijk aan spreekwoorden en hopelijk weet jij nu een beetje meer van de hoed en de rand.  

Hartelijke groet,

Désirée Schyns, Faculteit Toegepaste Taalkunde Hogeschool Gent.   

Reacties op dit antwoord

Er zijn nog geen reacties op deze vraag.

Enkel de vraagsteller en de wetenschapper kunnen reageren op een antwoord.

Beantwoord door

dr. Désirée Schyns

Cultural Studies, memory studies (film, graphic novel en roman), literair vertalen, francofonie, didactiek van het vertalen, beleid literair vertalen, werkzaam als literair vertaler uit het Frans en Duits, interculturele relaties Vlaanderen Nederland, lit

Universiteit Gent

http://www.ugent.be

Zoek andere vragen

© 2008-2025
Ik heb een vraag wordt gecoördineerd door Eos wetenschap. Voor vragen over het platform kan je terecht bij liam.verbinnen@eos.be