Is de zomertijd niet een betere tijd voor het hele jaar?

Antwoord

Ooit, toen we nog geen mechanische klokken hadden en ons zoals iedereen moesten richten op de zon, was het middag op het moment dat de zon het hoogst aan de hemel stond en de zonnewijzer zijn langste schaduw wierp. De mensen volgden de zonnewijzertijd, kortweg: de zonnetijd. In hoeveel uren je de dag dan verder indeelt, is een kwestie van keuze. Wij kozen, heel lang gelden al, voor een indeling volgens het twaalfdelige stelsel. Een dag bestaat uit twaalf uur voor de middag en twaalf uur erna. We hadden evengoed tiendelig kunnen kiezen. Bij de Franse Revolutie is dat trouwens eventjes zo gedaan, met twee keer tien uren van honderd minuten, en honderd seconden in een minuut, maar dat ging zo sterk in tegen wat sinds mensenheugenis gebruikelijk was, dat niemand wou overstappen.

Die zonnetijd levert wel een praktisch probleem op: het is op iedere plaats op een ander moment middag. De zon reist immers van oost naar west door de hemel. Terwijl de zon boven jouw hoofd het hoogst staat, is het in het vorige dorp al middag geweest en moet het in het volgende dorp nog middag worden. 

Dat was niet echt een probleem zolang de mensen traag reisden en in elke stad hun horloge gelijk konden zetten (voorzover ze een horloge hadden). Het werd lastig toen in de negentiende eeuw de trein kwam, inclusief de uurtabellen. De trein van Londen naar Liverpool hield dan maar op de heenweg de Londen-tijd aan, en op de terugweg de Liverpool-tijd. En de stationsklokken onderweg vertelden nog allemaal iets anders. Begin negentiende eeuw besliste het ene land na het andere dat er in hun land nog slechts één tijd gold: die van de hoofdstad. In heel Engeland was het middag als de zon het hoogst stond boven het oculair van een welbepaalde telescoop in het obeservatorium van Greenwich, bij Londen. In Nederland als de zon boven de spits van de Amsterdamse Westertoren stond.

Dat was prima voor de nationale treintabellen, maar gaf nog steeds problemen als je een landsgrens over moest. In 1884 werd daarom een internationale tijd afgesproken: die van Greenwich. De wereld werd in 24 tijdzones verdeeld, waarin de klok telkens met een uur versprong. Landen in die tijdzones hielden allemaal dezelfde tijd aan. Als je op reis je uurwerk moest verzetten, was het dus telkens met een uur. Alleen de Nederlanders deden niet mee, die bleven tot 1940 koppig hun eigen Westertorentijd aanhouden, twaalf minuten uit de pas met de rest van Europa.

Het was een handig systeem, dat garandeerde dat de klok in je land nooit veel uit de pas liep met de zonnetijd. Maar in 1940 legden de Duitsers hun tijd op aan de Europese landen die ze bezetten, en nadien is dat zo gebleven, omdat één tijd voor heel Europa toch wel handig was. De Britten bleven onbezet, en hielden hun Greenwich-tijd aan. Wij liggen eigenlijk ook in die tijdzone, en als we onze klok in de buurt van de zonnetijd willen houden, horen we ook de Greenwichtijd aan te houden, maar in de praktijk houden we de tijd van de Berlijnse tijdzone aan, en lopen we één uur voor op de Britten, en op de zon. In de zomer voegen we daar uit eigen keuze nog een uur bij: de zomertijd. In de zomer staat de zon dus op haar hoogst - is het middag - als de klok twee slaat.

Ons lichaam zet zich voor zijn ritmes (onze spijsvertering, slaperigheid, spierkracht, temperatuur, allerlei hormonen volgen allemaal een 24-uursritme) dagelijks gelijk op het ochtendlicht, en dus op de zon. Het is niet echt gezond als ons gedrag dat natuurlijke ritme niet volgt. Zoals iedereen weet die al eens per vliegtuig naar een ver land is gereisd. De eerste dagen houdt je lichaam nog het ritme van het thuisland aan, terwijl jij verplicht bent om te eten, te werken en te slapen volgens de klok van het nieuwe land, en daar kun je serieus mottig van zijn. Tot je lichaam na een paar dagen zijn ritme gelijk  heeft kunnen zetten op de zon in je nieuwe bestemming, en je gedrag weer (ongeveer) sychroon loopt met je lichaamsritmes.

Precies omdat ons lichaam de zon volgt, en niet de klok, is het niet echt gezond als onze klokken te ver van de zonnetijd af staan. Mensen die  ploegenwerk, of nog erger: nachtwerk doen, zijn minder gezond dan 'normale' mensen: ze hebben bijvoorbeeld beduidend meer maagzweren. Net daarom stapte Portugal in 1996 uit de Europese tijd: de klok liep er constant twee uur voor op de zon, en tijdens de zomertijd drie, en dat werd de Portugezen een beetje te gortig.